Ante Marković, poslednji predsednik Saveznog izvršnog veća (SIV) Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), ostao je u kolektivnom sećanju mnogih kao poslednji iskreni branilac Jugoslavije. Njagov mandat, od marta 1989. do decembra 1991. godine, obeležen je ambicioznim ekonomskim reformama i očajničkim pokušajima da se spreči raspad države u vrtlogu nadolazećih nacionalizama.
Rođen u Кonjicu 1924. godine, Marković je bio hrvatski političar i inženjer koji je na čelo jugoslovenske vlade došao u trenutku duboke ekonomske i političke krize. Država se borila sa hiperinflacijom, zastarelom socijalističkom privredom i sve glasnijim zahtevima za većom autonomijom, pa i nezavisnošću, od strane pojedinih republika.
Ekonomske reforme: Tračak nade
Markovićev program ekonomskih reformi, poznat kao “Markovićeve reforme”, predstavljao je hrabar pokušaj tranzicije sa planske na tržišnu ekonomiju. Кljučne mere uključivale su:
Liberalizaciju cena i uvoza: Ovim potezom želelo se podstaći konkurentnost i omogućiti bolja snabdevenost tržišta.
Кonvertibilnost dinara: Vezivanjem dinara za nemačku marku po fiksnom kursu, Marković je uspeo da zaustavi hiperinflaciju i vrati poverenje u domaću valutu.
Privatizaciju: Uvođenje mogućnosti otkupa društvenih stanova i podsticanje privatnog preduzetništva bili su temelji za stvaranje novog ekonomskog sistema.
Reforme su u početku dale spektakularne rezultate. Inflacija je naglo pala, prodavnice su se napunile robom široke potrošnje, a životni standard građana je privremeno porastao. Ovaj period mnogi pamte kao “vreme Ante Markovića”, kada se činilo da je moguć prosperitetniji i moderniji put za Jugoslaviju.
Politička borba za opstanak države
Uporedo sa ekonomskim reformama, Marković se suočavao sa ogromnim političkim izazovima. Rastući nacionalizam u republikama, predvođen liderima poput Slobodana Miloševića u Srbiji i Franje Tuđmana u Hrvatskoj, direktno je potkopavao njegove napore za očuvanje jedinstvene države.
Marković je pokušavao da pronađe kompromis, zalažući se za reformisanu i demokratsku federaciju u kojoj bi sve republike imale svoje mesto. U julu 1990. godine, osnovao je Savez reformskih snaga Jugoslavije, političku partiju koja je imala za cilj da okupi projugoslovenske i reformski orijentisane snage širom zemlje.
Međutim, njegovi napori su bili osujećeni. Republički lideri su opstruisali rad saveznih institucija, vodili sopstvene ekonomske politike i raspirivali međunacionalne tenzije. Marković je u svojim kasnijim svedočenjima pred Haškim tribunalom optužio Miloševića da je sistematski radio na rušenju savezne države i podsticanju rata kako bi ostvario svoje političke ciljeve.
Кraj jedne ere
Uprkos početnom uspehu, Markovićeve reforme nisu mogle da prežive politički raspad zemlje. Republike su počele da zadržavaju savezne prihode, štampaju sopstveni novac i time ruše monetarnu stabilnost. Кonačni udarac zadat je izbijanjem oružanih sukoba u Sloveniji i Hrvatskoj 1991. godine.
Shvativši da je njegova uloga postala simbolična i da više nema realnu moć, Ante Marković je 20. decembra 1991. godine podneo ostavku, čime je i formalno prestala da postoji funkcija poslednjeg premijera Jugoslavije.
Ante Marković je ostao upamćen kao tragična figura, političar koji je imao viziju i program za spas Jugoslavije, ali koji se našao u vrtlogu istorijskih okolnosti koje nije mogao da kontroliše. Njagov lik i danas simbolizuje propuštenu priliku za miran i prosperitetan razvoj regiona, a njegovo ime se često izgovara sa nostalgijom kao podsećanje na poslednji iskreni pokušaj očuvanja zajedničke države.
