Bosna i Hercegovina se suočava sa zabrinjavajućim i kontinuiranim porastom broja obolelih i umrlih od malignih bolesti. Iako stručnjaci izbegavaju korišćenje termina “epidemija” u kontekstu nezaraznih bolesti kao što je karcinom, podaci entitetskih zavoda za javno zdravstvo jasno ukazuju na alarmantne trendove koji zahtevaju hitnu i sveobuhvatnu reakciju društva.
Prema podacima Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH, stopa smrtnosti od karcinoma u ovom entitetu pokazuje značajan rast. U 2000. godini iznosila je 130 na 100.000 stanovnika, da bi se do 2021. godine popela na 212 na 100.000 stanovnika. Takođe, stopa obolevanja (morbiditeta) od malignih neoplazmi je u porastu, sa 63 na 10.000 stanovnika u 2013. godini na 87 na 10.000 stanovnika u 2022. godini.
Slični trendovi, iako teže objedinjeni zbog nepostojanja jedinstvenog državnog registra za rak, primetni su i u Republici Srpskoj. Onkološke klinike u oba entiteta beleže sve veći pritisak pacijenata, kako novoobolelih, tako i onih sa uznapredovalim stadijumima bolesti.
Najčešći oblici karcinoma
Među muškarcima u Bosni i Hercegovini najčešći je karcinom pluća, koji je ujedno i najsmrtonosniji. Sede karcinomi debelog creva i prostate. Kod žena, najučestaliji je karcinom dojke, a zatim karcinomi debelog creva, pluća i grlića materice.
Zašto brojevi rastu?
Stručnjaci navode da na porast broja obolelih utiče niz faktora:
- Starenje stanovništva: Rizik od obolevanja od većine vrsta karcinoma raste sa godinama.
- Životne navike: Pušenje, nezdrava ishrana, fizička neaktivnost i prekomerna konzumacija alkohola značajno doprinose riziku.
- Faktori okoline: Zagađenje vazduha, vode i tla, kao i izloženost različitim toksinima, takođe se smatraju važnim faktorima rizika.
- Kasna dijagnostika: Nažalost, veliki broj pacijenata u BiH se lekaru javlja u kasnoj fazi bolesti, što značajno smanjuje šanse za izlečenje. Nedostatak efikasnih nacionalnih programa ranog otkrivanja (skrininga) za najčešće vrste raka predstavlja veliki javnozdravstveni problem.
Epidemija ili javnozdravstvena kriza?
U epidemiološkom smislu, termin “epidemija” se tradicionalno vezuje za naglo širenje zaraznih bolesti. Međutim, kada se govori o hroničnim nezaraznim bolestima, kao što je rak, stručnjaci češće koriste termine poput “rastući javnozdravstveni problem” ili “javnozdravstvena kriza”.
Nezavisno od terminologije, činjenica je da porast broja obolelih od karcinoma u Bosni i Hercegovini predstavlja ogroman teret za zdravstveni sistem, ekonomiju i društvo u celini. Nedostatak jedinstvenog registra za rak na nivou države otežava precizno praćenje i planiranje, ali dostupni podaci su i više nego dovoljan pokazatelj ozbiljnosti situacije.
Zaključak je jasan: Bosna i Hercegovina se suočava sa eskalacijom malignih oboljenja. Bez obzira na to da li se formalno naziva epidemijom, situacija zahteva hitno delovanje, pre svega kroz jačanje prevencije, promociju zdravih stilova života, uvođenje nacionalnih programa za rano otkrivanje raka i osiguravanje dostupnosti savremenih dijagnostičkih i terapijskih procedura za sve građane.
