Grenland, najveće ostrvo na svetu, vekovima je bio predmet interesovanja i osvajanja, od ranih vikinških naseobina do danske kolonizacije. Danas, u eri novih geopolitičkih previranja i klimatskih promena koje otvaraju arktičke puteve i pristup sirovinama, Grenland se ponovo našao u centru pažnje, ovoga puta kao predmet želje Sjedinjenih Američkih Država za kupovinom, što je izazvalo oštre reakcije i pokrenulo globalnu debatu o suverenitetu, resursima i budućnosti Arktika.
Priča o modernom osvajanju Grenlanda od strane Danaca počinje u 18. veku. Iako su Vikinzi predvođeni Erikom Crvenim osnovali naseobine na Grenlandu još u 10. veku, te veze su se prekinule tokom 15. veka. Dansko-norveški luteranski misionar Hans Egede je 1721. godine stigao na ostrvo s namerom da pronađe potomke starih nordijskih doseljenika i ponovo uspostavi hrišćanstvo. Njegova misija je označila početak kontinuiranog danskog prisustva i postepene kolonizacije.
Tokom naredna dva veka, Danska je učvrstila svoju vlast nad Grenlandom, uspostavljajući trgovačke stanice i administrativnu kontrolu. Godine 1953, status Grenlanda je promenjen sa kolonije na okrug u okviru Kraljevine Danske, čime je formalno integrisan u dansku državu. Međutim, pokret za veću autonomiju je jačao, što je dovelo do uspostavljanja samouprave (Home Rule) 1979. godine, a zatim i do proširene samouprave 2009. godine, čime je Grenland preuzeo kontrolu nad većinom unutrašnjih poslova, dok su spoljna politika i odbrana ostale u nadležnosti Danske.
Američko Oko na Arktičkom Divu
Interesovanje Sjedinjenih Američkih Država za Grenland nije novijeg datuma. Još 1867. godine, nakon kupovine Aljaske od Rusije, američki državni sekretar Vilijam Sjuard je razmatrao i kupovinu Grenlanda i Islanda. Iako do konkretne ponude tada nije došlo, strateški značaj ostrva nije ostao neprimećen.
Nakon Drugog svetskog rata, u jeku Hladnog rata, strateška važnost Grenlanda je drastično porasla. Njegov položaj između Severne Amerike i Evrope činio ga je ključnom tačkom za odbranu od eventualnog sovjetskog napada. Godine 1946, SAD su Danskoj ponudile 100 miliona dolara u zlatu za kupovinu ostrva, što je Kopenhagen odbio. Ipak, dve zemlje su 1951. godine potpisale sporazum o odbrani koji je omogućio Sjedinjenim Državama da uspostave i održavaju vojnu bazu Tule na severozapadu Grenlanda, koja i danas ima ključnu ulogu u američkom sistemu za rano upozoravanje na balističke projektile i nadzor svemira.
Trampova Ponuda i Globalna Reakcija
Decenijama kasnije, ideja o američkoj kupovini Grenlanda ponovo je dospela na naslovne strane svetskih medija. U avgustu 2019. godine, tadašnji predsednik SAD Donald Tramp potvrdio je medijske izveštaje da je njegova administracija razmatrala kupovinu ostrva. Obrazloženje je bilo višestruko: strateški položaj, ogromni prirodni resursi, uključujući retke metale koji postaju sve dostupniji usled otapanja leda, i potencijal za otvaranje novih pomorskih puteva kroz Arktik.
Međutim, ova ponuda je naišla na odlučno i jedinstveno odbijanje. Danska premijerka Mete Frederiksen nazvala je ideju “apsurdnom” i poručila da Grenland nije na prodaju. Slično su reagovali i grenlandski zvaničnici, ističući da narod Grenlanda ima pravo na samoopredeljenje. Premijer Grenlanda, Kim Kilsen, izjavio je: “Grenland nije na prodaju, ali je Grenland otvoren za trgovinu i saradnju sa drugim zemljama, uključujući i Sjedinjene Države.”
Trampova ponuda i reakcije koje je izazvala ogolile su složene odnose između Danske, Grenlanda i SAD. Pokazale su rastući geopolitički značaj Arktika u 21. veku, gde se prepliću interesi velikih sila, briga za očuvanje životne sredine i težnje autohtonog stanovništva za većom autonomijom i kontrolom nad sopstvenom sudbinom. Iako je ideja o kupovini za sada odbačena, ona je nepovratno stavila Grenland u centar globalne pažnje, kao simbol novog doba u kojem se led topi, a stare geopolitičke igre dobijaju novu, arktičku dimenziju.
Za preuzimanje ovog članka morate navesti izvor te postaviti link prema ovoj stranici.
