Kurilska ostrva, lanac vulkanskih ostrva koji se proteže od ruskog poluostrva Kamčatka do japanskog ostrva Hokaido, predstavljaju tačku od izuzetnog strateškog, ekonomskog i geopolitičkog značaja za Rusiju. Istovremeno, nerešen teritorijalni spor oko južnog dela ovog arhipelaga sa Japanom, decenijama opterećuje odnose dveju zemalja, čineći ih latentnim izvorom nestabilnosti u regionu Dalekog istoka.
Strateški i ekonomski značaj za Rusiju
Za Rusiju, kontrola nad Kurilskim ostrvima je od vitalnog interesa iz više razloga:
Vojno-strateški značaj: Ostrva formiraju prirodnu barijeru koja zatvara Ohotsko more, pretvarajući ga u svojevrsno “unutrašnje more” za Rusiju. Ovo omogućava ruskoj Pacifičkoj floti, stacioniranoj u Vladivostoku, siguran bastion i slobodan izlaz na otvoreni Tihi okean. Prolazi između ostrva su od ključne važnosti za kretanje ruskih podmornica, uključujući i one sa strateškim nuklearnim naoružanjem. Kontrolom Kurila, Rusija osigurava svoju vojnu projekciju moći u istočnoj Aziji i Pacifiku, parirajući uticaju Sjedinjenih Američkih Država i njihovog saveznika Japana. Poslednjih godina, Rusija je značajno ojačala svoje vojno prisustvo na ostrvima, raspoređujući moderne protivbrodske i protivvazdušne raketne sisteme.
Geopolitički uticaj: Posedovanje Kurilskih ostrva potvrđuje status Rusije kao ključnog igrača u azijsko-pacifičkom regionu. Odbijanje bilo kakvih pregovora o ustupanju teritorije Japanu demonstrira čvrstinu ruskog stava po pitanju nepovredivosti granica utvrđenih nakon Drugog svetskog rata.
Ekonomski potencijal: Vode oko Kurilskih ostrva su izuzetno bogate ribom i morskim plodovima, što predstavlja značajan ekonomski resurs. Pored toga, postoje indicije o postojanju neistraženih rezervi nafte i gasa, kao i retkih metala poput renijuma, koji ima primenu u avio i medicinskoj industriji. Ruska vlada je predložila stvaranje specijalne ekonomske zone na ostrvima kako bi privukla investicije i podstakla ekonomski razvoj.
Izvor nestabilnosti u odnosima sa Japanom
Centralni problem u rusko-japanskim odnosima je spor oko četiri najjužnija ostrva Kurilskog arhipelaga: Iturup (Etorofu na japanskom), Kunašir (Kunaširi), Šikotan i grupe ostrva Habomai. Japan ova ostrva smatra svojim “Severnim teritorijama” i tvrdi da ih je Sovjetski Savez nezakonito okupirao na kraju Drugog svetskog rata.
Istorijski kontekst: Spor ima korene u 19. veku, ali je današnja situacija direktna posledica Drugog svetskog rata. Sovjetski Savez je zauzeo ostrva u avgustu 1945. godine, nekoliko dana pre kapitulacije Japana. Od tada, Japan neprestano zahteva povratak ovih teritorija.
Nepostojanje mirovnog sporazuma: Zbog ovog teritorijalnog spora, Rusija i Japan nikada nisu potpisali formalni mirovni sporazum kojim bi se okončao Drugi svetski rat. Periodični pregovori i pokušaji pronalaženja rešenja do sada nisu urodili plodom.
Eskalacija tenzija: Odnosi su se dodatno pogoršali nakon ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine. Kao odgovor na japanske sankcije, Rusija je prekinula pregovore o mirovnom sporazumu, suspendovala zajedničke ekonomske aktivnosti na spornim ostrvima i ukinula bezvizni režim za bivše japanske stanovnike tih ostrva. Pored toga, Rusija je pojačala vojne vežbe u regionu, što Japan vidi kao direktnu provokaciju.
Za Japan, povratak “Severnih teritorija” nije samo pitanje nacionalnog ponosa i suvereniteta, već i pitanje pristupa bogatim ribolovnim područjima. Za Rusiju, pak, ustupanje bilo kog dela Kurilskih ostrva predstavljalo bi presedan koji bi mogao da podstakne druge teritorijalne pretenzije i bio bi viđen kao znak slabosti na domaćoj političkoj sceni.
Stoga, Kurilska ostrva ostaju ključna tačka sukoba interesa dve velike sile. Njihov strateški značaj za Rusiju garantuje da će Moskva čvrsto braniti svoj suverenitet nad njima, dok za Japan pitanje njihovog povratka ostaje centralni spoljnopolitički cilj. Ova nerešena situacija nastavlja da generiše nestabilnost i nepoverenje, čineći potpunu normalizaciju odnosa između Rusije i Japana teško dostižnom u doglednoj budućnosti.
