Sarajevo, 6. septembar 2025. – U eri sve izraženijih klimatskih promjena, “zelena energija” se nameće kao imperativ za održivu budućnost. Iako obnovljivi izvori energije poput sunca, vjetra i vode predstavljaju značajno čistiju alternativu fosilnim gorivima, njihova “zelenost” nije apsolutna. Detaljnija analiza otkriva kompleksnu sliku sačinjenu od značajnih ekoloških prednosti, ali i skrivenih troškova koji se protežu kroz čitav životni ciklus ovih tehnologija.
Prednosti su neporecive: drastično smanjenje emisija stakleničkih plinova
Osnovna i najvažnija prednost “zelene energije” leži u njenom minimalnom ispuštanju stakleničkih plinova tokom rada. Za razliku od sagorijevanja uglja, nafte i plina, solarni paneli, vjetroturbine i hidroelektrane ne emituju ugljen-dioksid (), glavni uzročnik globalnog zagrijavanja.
Uporedna analiza životnog ciklusa emisija po kilovat-satu (kWh) proizvedene električne energije slikovito prikazuje ovu razliku:
Izvor: Međuvladin panel o klimatskim promjenama (IPCC) i drugi relevantni izvori.
Ovi podaci jasno pokazuju da je ugljični otisak obnovljivih izvora energije višestruko manji u poređenju sa fosilnim gorivima.
Tamnija strana “zelene” medalje: od proizvodnje do odlaganja
Međutim, da bi se stekla potpuna slika, neophodno je sagledati čitav životni vijek “zelenih” tehnologija, koji uključuje proizvodnju, transport, instalaciju, održavanje i na kraju, odlaganje.
Solarna energija: Proizvodnja solarnih panela zahtijeva značajne količine energije i uključuje upotrebu rijetkih i ponekad toksičnih materijala. Rudarenje sirovina poput kvarca, srebra i telura može dovesti do uništavanja staništa i zagađenja vode. Iako se tehnologija recikliranja solarnih panela razvija, trenutno predstavlja veliki izazov i trošak, te veliki dio iskorištenih panela završava na deponijama.
Energija vjetra: Vjetroturbine, sa svojim masivnim elisama od kompozitnih materijala, takođe predstavljaju ekološki izazov. Proizvodnja čelika za stubove i betona za temelje je energetski intenzivna. Jedan od najvećih problema je uticaj na ptice i šišmiše, koji stradaju u sudaru sa elisama. Takođe, vjetroelektrane zauzimaju velike površine zemljišta i mogu imati vizuelni i zvučni uticaj na okolinu. Recikliranje elisa vjetroturbina je izuzetno komplikovano i trenutno se traže efikasna i ekonomski isplativa rješenja.
Hidroenergija: Iako je tradicionalno smatrana za čist izvor energije, izgradnja velikih hidroelektrana ima dramatičan uticaj na ekosisteme. Stvaranjem akumulacionih jezera potapaju se ogromne površine, što dovodi do gubitka staništa i raseljavanja stanovništva. Brane prekidaju prirodne tokove rijeka, onemogućavaju migraciju riba i mijenjaju hemijski sastav i temperaturu vode. Pored toga, raspadanje organske materije u akumulacijama može dovesti do emisije metana, snažnog stakleničkog plina.
Problem intermitentnosti i oslanjanje na fosilna goriva
Jedan od ključnih izazova sa kojima se suočavaju solarna i vjetroelektrane je njihova intermitentnost, odnosno nestalnost. Sunce ne sija noću, a vjetar ne puše uvijek istom jačinom. Ova nepredvidivost stvara probleme za stabilnost elektroenergetske mreže.
Da bi se osigurala kontinuirana opskrba električnom energijom, neophodno je imati rezervne izvore energije koji mogu brzo da se aktiviraju kada obnovljivi izvori nisu dostupni. U današnjim uslovima, to su najčešće termoelektrane na plin, koje, iako čistije od onih na ugalj, ipak emituju . Stoga, u sistemima sa visokim udjelom obnovljivih izvora, postoji određena zavisnost o fosilnim gorivima za balansiranje mreže. Rješenja za ovaj problem se traže u razvoju tehnologija za skladištenje energije, poput baterija, reverzibilnih hidroelektrana i proizvodnje zelenog vodika.
Zaključak: “Zelenije”, ali ne i savršeno
Na pitanje “Koliko je ‘zelena energija’ zelena?”, odgovor nije jednostavan. “Zelena energija” je neuporedivo “zelenija” od fosilnih goriva i predstavlja ključni alat u borbi protiv klimatskih promjena. Njen pozitivan uticaj na smanjenje emisija stakleničkih plinova je ogroman.
Ipak, važno je biti svjestan i njenih ekoloških nedostataka. Od uticaja na ekosisteme i biodiverzitet, preko problema sa recikliranjem, do zavisnosti o rezervnim izvorima energije, put ka potpuno održivom energetskom sistemu je i dalje pun izazova.
Budućnost leži u kontinuiranom tehnološkom napretku koji će umanjiti negativne uticaje proizvodnje i odlaganja, razvoju efikasnih sistema za skladištenje energije i pažljivom planiranju lokacija za izgradnju postrojenja kako bi se minimizirao uticaj na okolinu. Transparentnost i sveobuhvatna procjena životnog ciklusa svake tehnologije su od suštinskog značaja za donošenje informisanih odluka i kreiranje istinski održive energetske budućnosti.
