Uvod: Kada je Semberija Disala Vodom
Vreme: Približno $t \approx 2 \text{ miliona godina}$
Geološka epoha: Tranzicija iz Pliocena u Pleistocen (period poznat kao Neogen)
Lokalitet: Današnja Semberija, severoistočni obod Bosne
Zamislite ravnice Semberije, njena plodna polja i mirne reke. Sada zaboravite tu sliku. Dva miliona godina unazad, ovaj predeo nije bio tlo, već dno ogromnog, plitkog slatkovodnog bazena – Panonskog Jezera, poslednjeg, gigantskog eha drevnog Paratetisa i Panonskog Mora.
Na ovom mestu, gde se danas prostire Bijeljina, nalazila se prostrana litoralna zona (priobalni pojas) ovog jezera.
Geološki Svedoci: Život u Blatu i Mulju
Voda je bila tamnozelena, zamućena finim česticama gline i mulja koje su donosile moćne paleoreke, poput pra-Drine i pra-Save. Dubina je retko prelazila nekoliko desetina metara na mestu današnje Semberije; bio je to svet plićaka, močvara i lagana.
Najfascinantniji stanovnici ovog sveta bili su endemi Panonskog bazena – organizmi koji se nigde drugde nisu mogli naći. Dominirale su masivne, debeljuškaste školjke iz roda Congeria (često Congeria Romboides), prave “panonske ostrige”. Ove školjke su ležale u milionima, filtrirajući vodu i gradeći sloj za slojem krečnjačkih sedimenata.
Zahvaljujući neprekidnom dotoku sedimenata sa Karpata i Dinarskih Alpa, dno jezera se polako podizalo. Ovaj proces, poznat kao sedimentacija, glavni je krivac za izuzetno ravnu topografiju Semberije koju danas poznajemo. Svaki sloj gline, peska i ljuštura je fosilni zapis, pisana stranica u geološkoj istoriji.
Neotektonika i Povlačenje Vode
Prekretnica se dogodila zbog sile koja je mnogo moćnija od bilo koje reke: neotektonike – savremena tektonska kretanja Zemljine kore. Iako su planine Dinarida bile već formirane, postepeno uzdizanje i spuštanje blokova (blokovska tektonika) uticalo je na isušivanje Panonskog Jezera.
Konačni čin odigrao se formiranjem Đerdapske klisure. Kada je ovaj prirodni čep popustio, voda iz Panonskog bazena je dobila izlaz ka Crnom Moru. Jezero se, hiljadama godina, sporo ali neumoljivo povlačilo.
Na mestu Semberije, voda je prva nestala. Ostavila je za sobom ogromnu, blatnjavu ravnicu. Vremenom, reke Drina i Sava su počele da meandriraju preko ovog novog, oslobođenog tla, odlažući aluvijalne sedimente (rečni nanos). Ovi rečni nanosi su se izmešali sa drevnim jezerskim muljem, stvarajući izuzetno plodnu, crnicu Semberije.
Epilog: Tragovi u Tlu
Današnja Semberija je direktan potomak tog drevnog jezera.
-
Plodnost: Glineni i muljeviti sedimenti jezera su izuzetno bogati mineralima, što je temelj za današnju plodnu ravnicu.
-
Geološki Profil: Ako danas kopate bunar dublje, u određenim slojevima ćete pronaći beli ili sivi pesak, pun sićušnih fosila školjki i puževa, direktne ostatke života od pre dva miliona godina.
-
Hidrologija: Podzemni tokovi, zarobljeni u poroznim slojevima nekadašnjeg dna, i danas napajaju termo-mineralne izvore regije, čuvajući toplinu i minerale drevnog vodenog sveta.
Semberija, nekada mirno dno masivnog jezera, svedoči o neverovatnoj moći geološkog vremena. Tamo gde je pre dva miliona godina bio pesak pod vodom, danas stoji najplodnije tlo.
