Goranci i Gora

Gora je planinska oblast koja se nalazi na tromeđi Kosova, Albanije i Severne Makedonije. Glavni deo Gore se nalazi na jugozapadu Kosova, u opštini Dragaš, južno od Prizrena. Ova oblast obuhvata brdsko-planinski teren Šar-planine, i sastoji se od više sela koja su istorijski naseljavali Goranci.

Ko su Goranci?

Goranci su etnička i kulturna grupa slovenskog porekla, koji govore torlačkim dijalektom, bliskim makedonskom, bugarskom i srpskom jeziku. Većina Goranaca su muslimani po veroispovesti, a njihov identitet je višeslojan – često zavisi od političkog i društvenog konteksta.

Karakteristike Goranaca:

• Jezik: Govore goranskim govorom, koji je dijalekatski torlački govor, mešavina slovenskih elemenata i albanskih/turskih pozajmljenica.

• Religija: Većinom su muslimani suniti, mada ima i pojedinaca različitih verskih opredeljenja.

• Etnički identitet: Neki se izjašnjavaju kao Goranci, drugi kao Bošnjaci, Muslimani (po nacionalnosti), Albanci, Srbi, pa čak i Turci – što često zavisi od političkih okolnosti i popisa.

• Kultura: Imaju bogatu narodnu tradiciju, specifične narodne nošnje, običaje, muziku i kuhinju.

Geografska rasprostranjenost:

• Najveći broj Goranaca živi u opštini Dragaš (Kosovo).

• Ima ih i u Albaniji (oblast Gora u opštini Kukës) i Severnoj Makedoniji (sela u rejonu Tetova).

• Značajan broj Goranaca živi i u dijaspori – posebno u Srbiji (Beograd, Novi Pazar), BiH, Austriji, Nemačkoj, i Skandinaviji

Istorija Goranaca

• Poreklo: Goranci su slovenski narod koji se naselio u oblastima Šar-planine još u ranom srednjem veku. Njihov jezik i običaji ukazuju na mešavinu slovenskih korena sa uticajima vizantijske, otomanske i balkanske kulture.

• Islamizacija: Tokom Osmanskog carstva (15–20. vek), veliki deo Goranaca je prešao u islam, ali su zadržali mnoge predislamske običaje, što ih čini specifičnim među muslimanskim narodima Balkana.

• 20. vek: Tokom Jugoslavije, Goranci su bili priznavani kao posebna etnička grupa, a najčešće su se nacionalno izjašnjavali kao “Muslimani” (što je tada bila i nacionalna odrednica). Posle raspada Jugoslavije, njihovo nacionalno pitanje je postalo složenije.

Kultura Goranaca

• Jezik: Govore torlačko-goranskim dijalektom, koji je arhaičan, ali bogat – s mešavinom slovenskih, turskih i albanskih reči.

• Nošnja: Ženska nošnja je posebno bogata – sa složenim vezom, zlatnim nakitom i specifičnim oglavljem. Nose se i “gajtani”, vuneni ukrasi.

• Običaji: Imaju niz običaja vezanih za prolećne praznike (npr. Đurđevdan), svadbe, sahrane, i mnoge elemente predislamskog folklora.

• Muzika i igre: Goranska muzika koristi dvopev (dvodobno pevanje), i karakteristične narodne igre (“oro”) koje se igraju u kolu.

• Kuhinja: Poznata su jela kao što su mantije, pite, pohovani sir, pita s bundevarom, i tradicionalni ajran.

• Savremena situacija

  🟡 Na Kosovu:

  • Goranci žive uglavnom u opštini Dragaš. Ta opština je danas podeljena na dve oblasti: Goru i Opolje.

  • Politički, Goranci su često u nezgodnoj poziciji: neki se priklanjaju srpskoj administraciji, neki kosovskoj vlasti, a deo njih je apolitičan.

  • Imaju svoju političku partiju – Gora, kao i predstavnike u kosovskoj skupštini (rezervisano mesto za “ostale manjine”).

  🟢 U Albaniji:

  • U oblasti Gora (opština Kukës) žive Goranci, ali se u Albaniji često smatraju makedonskom manjinom ili im se identitet prepoznaje samo kao verski (muslimani).

  • Nema mnogo institucionalne podrške za očuvanje jezika i kulture.

  🔵 U Severnoj Makedoniji:

  • Žive u nekim selima kod Tetova i Gostivara, gde su često asimilovani ili se izjašnjavaju kao Bošnjaci ili Albanci.

  ⚪ Dijaspora:

  • Veliki broj Goranaca danas živi u Beogradu, Novom Pazaru, kao i u Austriji, Švajcarskoj, Nemačkoj i Skandinaviji. Često održavaju jaku zajednicu i kulturne udruge (npr. “Zavičajni klub Gora”).

  • Pitanje identiteta

    Identitet Goranaca je kompleksan. Na popisima se izjašnjavaju kao:

    • Goranci (etnička grupa)

    • Bošnjaci

    • Muslimani (nacionalno, ne samo verski)

    • Albanci, Srbi, Turci, zavisno od mesta i političkog pritiska

    Ovo nije zbog nepostojanja identiteta, već zbog višeslojnosti, političkih okolnosti i želje za očuvanjem prava u sredinama gde su manjina.

  • Za preuzimanje ovog teksta navesti izvor i postaviti link prema ovom članku.