Nastanak “Crnog petka” u SAD-u
Koncept rasprodaje dan nakon američkog praznika Dana zahvalnosti (koji se slavi četvrtog četvrtka u novembru) postoji već dugo, ali sam naziv “Crni petak” nastao je kasnije, sa nekoliko teorija o poreklu:
1. Policajci iz Filadelfije (Najverovatnija teorija)
Poreklo: Najraširenija i najverodostojnija priča datira iz 1950-ih i 1960-ih godina u Filadelfiji, SAD.
Značenje: Policajci su počeli da koriste termin “Crni petak” da bi opisali haos, ogromne gužve u saobraćaju i poplave ljudi u gradu koji su dolazili na početak božićne kupovine i, ponekad, na fudbalsku utakmicu Armije i Mornarice koja se igrala tog vikenda. To je bio dan saobraćajnog kolapsa i prekomernog rada za policiju.
2. Knjigovodstveno objašnjenje (Pozitivnija konotacija)
Poreklo: Kasnije, tokom 1980-ih, trgovci su pokušali da izrazu daju pozitivniji smisao.
Značenje: U knjigovodstvu, trgovci su tradicionalno gubitke beležili crvenim mastilom (“u crvenom” – in the red), a profit crnim mastilom (“u crnom” – in the black). Petak nakon Dana zahvalnosti je često bio dan kada su masovne kupovine pomagale prodavcima da “pređu u crno”, odnosno da počnu ostvarivati godišnji profit.
Globalno širenje akcije
Ono što je počelo kao lokalni fenomen u Americi, preraslo je u globalnu trgovačku akciju, prvenstveno zahvaljujući e-trgovini i globalizaciji.
1. Početak masovnog širenja (2000-te)
Dominacija e-trgovine: Pojava i ekspanzija interneta i globalnih platformi poput Amazona omogućile su da se ideja o masovnim popustima lako prenese preko granica.
Sajber ponedeljak (Cyber Monday): Nastanak “Sajber ponedeljka” (ponedeljak nakon Crnog petka) kao dana posvećenog onlajn popustima dodatno je pojačao digitalni uticaj.
2. Adaptacija širom sveta
Od otprilike 2010. godine, sve više zemalja, od Evrope do Azije i Bliskog Istoka, počelo je da usvaja koncept “Crnog petka”.
Evropa: Zemlje poput Ujedinjenog Kraljevstva, Nemačke i Francuske brzo su prihvatile akciju, u početku često uz pomoć velikih globalnih lanaca.
Bliski Istok: U nekim zemljama, poput Ujedinjenih Arapskih Emirata, akcija se naziva “Beli petak” ili “Žuti petak” kako bi se prilagodila lokalnoj kulturi i izbegla negativna konotacija reči “crni”.
Azija: U Aziji se često integriše sa lokalnim praznicima kupovine, poput kineskog Dana samaca (Singles’ Day), stvarajući dodatne periode masovne potrošnje.
3. Uticaj na lokalna tržišta
Iako je koncept preuzet, implementacija se razlikuje:
Prava sniženja: U SAD-u, “Crni petak” često služi trgovcima da isprazne skladišta uz zaista velika sniženja.
Marketinški trik: U mnogim drugim zemljama, uključujući i naš region, kritičari često navode da trgovci samo preuzimaju naziv, dok su popusti manji, ili su cene veštački podignute pre akcije kako bi popust izgledao veći. Ipak, on ostaje najvažniji dan za kupovinu i profit.
Značaj Crnog petka
Danas je Crni petak mnogo više od jednodnevne rasprodaje; to je često “Crna nedelja” ili čak “Crni mesec” koji označava zvanični početak sezone božićne/novogodišnje kupovine na globalnom nivou, sa milijardama dolara prometa ostvarenim širom sveta.
