Stav Pravoslavne Crkve prema samoubistvu je duboko utemeljen u njenom teološkom učenju o životu kao daru Božijem, svetosti ljudske ličnosti i nadi u Vaskrsenje. Samoubistvo se smatra teškim grehom, ali Crkva istovremeno pruža pastirsku brigu i utehu porodicama koje se suočavaju sa ovom tragedijom, praveći jasnu razliku između svesnog čina odbacivanja Boga i dela počinjenog u stanju duševne bolesti.
Teološko utemeljenje: Život kao dar i greh očajanja
U osnovi crkvenog stava je uverenje da je život isključivo u Božijim rukama. Bog je taj koji daruje život i jedino On ima pravo da ga uzme. Samim tim, oduzimanje sopstvenog života, ili “samoubistvo”, smatra se činom protivljenja Božijoj volji i promislu. Ovaj stav proističe iz šeste Božije zapovesti, “Ne ubij”, koja se u pravoslavnom tumačenju odnosi i na sopstveni život.
Ključni teološki aspekt samoubistva je greh očajanja (beznađa). Sveti Oci, poput Svetog Jovana Zlatoustog, uče da je očajanje “najteži od svih grehova” i “đavolje oružje”. Samoubistvo se vidi kao konačni čin gubitka vere i nade u Božiju milost i oproštaj. Osoba koja izvrši samoubistvo svesno i pri čistoj svesti, nažalost, sama sebi uskraćuje mogućnost pokajanja, koje je temelj duhovnog života i spasenja u pravoslavlju. Dok se za svaki drugi greh, pa i za ubistvo drugog čoveka, može pokajati, samoubistvom se taj put prekida.
Kanonski propisi i crkveni obredi
Iz ovih teoloških razloga, Pravoslavna Crkva, sledeći drevne kanone, po pravilu ne vrši opelo (crkveni obred sahrane) za osobe koje su svesno i voljno izvršile samoubistvo. Ova stroga praksa nije usmerena na osuđivanje duše preminulog, jer konačni sud pripada samo Bogu, već ima za cilj da naglasi svetost života i ozbiljnost greha samoubistva.
Međutim, Crkva pokazuje pastirsku mudrost i saosećanje, prepoznajući da nisu svi slučajevi samoubistva isti. Ključni izuzetak od ovog pravila zasnovan je na 14. kanonu Svetog Timoteja Aleksandrijskog (4. vek). Ovaj kanon nalaže svešteniku da ispita okolnosti smrti. Ukoliko se utvrdi, najčešće na osnovu lekarske dokumentacije, da je osoba počinila samoubistvo u stanju “van sebe”, odnosno u stanju teške duševne bolesti, neuračunljivosti ili rastrojstva, tada se može, uz blagoslov nadležnog episkopa, izvršiti opelo. U takvim slučajevima, Crkva smatra da osoba nije delovala slobodnom voljom i da stoga nije u potpunosti odgovorna za svoj postupak.
Pastirska briga za porodicu
Tragedija samoubistva ostavlja duboke i bolne rane na porodicama i bližnjima. Pravoslavna Crkva poziva sveštenstvo i vernike na pružanje maksimalne ljubavi, podrške i utehe ožalošćenima. Odbijanje opela u slučajevima svesnog samoubistva ne znači odbacivanje porodice. Naprotiv, sveštenik je dužan da razgovara sa porodicom, da im pruži reči utehe i objasni stav Crkve, pozivajući ih na molitvu za dušu preminulog.
Iako Crkva ne vrši javno, liturgijsko pominjanje samoubica (na Svetoj Liturgiji), porodici se ne zabranjuje da se privatno, u svojim ličnim molitvama, mole Bogu za milost prema duši svog upokojenog člana. Postoje i posebne molitve koje ožalošćeni mogu čitati, izražavajući svoju nadu u bezgranično Božije čovekoljublje.
U praksi, sveštenici često, čak i kada opelo nije dozvoljeno, posećuju ožalošćenu porodicu, mole se sa njima u domu i na groblju (bez vršenja punog obreda opela) i pružaju svu moguću duhovnu i ljudsku podršku u najtežim trenucima.
Ukratko, stav Pravoslavne Crkve o samoubistvu je dvojak: s jedne strane, ona ga teološki i kanonski osuđuje kao težak greh protiv Boga i dara života. S druge strane, ona pokazuje pastirsku brigu i milosrđe, praveći razliku između svesnog očajanja i dela počinjenog u stanju duševne bolesti, i pozivajući na utehu i podršku porodicama koje su pogođene ovom velikom tragedijom.
