Beograd, Jugoslavija – U trenutku kada se Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ) suočavala sa svojim najdubljim krizama koje su vodile ka krvavom raspadu, zemlja se nalazila na čelu Pokreta nesvrstanih (PNZ), organizacije čiji je bila jedan od osnivača i najuticajnijih članova. Ironično, pokret koji je decenijama propovedao principe suvereniteta, teritorijalnog integriteta i mirnog rešavanja sporova, bio je gotovo nemi posmatrač unutrašnjeg kolapsa svoje istaknute članice. Raspad Jugoslavije nije samo označio kraj jedne države, već je i duboko uzdrmao same temelje i relevantnost Pokreta nesvrstanih u svetu nakon Hladnog rata.
Jugoslavija kao stub Pokreta nesvrstanih
Jugoslavija, pod vođstvom Josipa Broza Tita, bila je jedan od arhitekata politike nesvrstanosti, pozicionirajući se kao treći put u bipolarno podeljenom svetu. Prva konferencija na vrhu Pokreta nesvrstanih održana je u Beogradu 1961. godine, što je Jugoslaviji donelo ogroman međunarodni ugled i uticaj. Za Jugoslaviju, Pokret nesvrstanih bio je ključni instrument spoljne politike, omogućavajući joj da održi nezavisnost od oba bloka, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Američkih Država, i da igra ulogu globalnog lidera među zemljama u razvoju.
Ekonomski, članstvo u pokretu otvaralo je jugoslovenskim preduzećima vrata tržišta širom Azije, Afrike i Latinske Amerike. Politički, promovisalo je jugoslovenski model “samoupravnog socijalizma” kao alternativu i kapitalizmu i sovjetskom komunizmu.
Deveti samit u Beogradu 1989: Labudova pesma
Paradoksalno, u septembru 1989. godine, dok su se u Jugoslaviji već nazirale duboke etničke i političke pukotine, Beograd je ponovo bio domaćin samita Pokreta nesvrstanih. Deveti samit bio je pokušaj Jugoslavije da, uprkos unutrašnjim problemima, revitalizuje pokret u svetu koji se brzo menjao padom Berlinskog zida. Jugoslavija je preuzela predsedavanje pokretom u periodu od 1989. do 1992. godine, sa nadom da će je liderska pozicija na međunarodnoj sceni ojačati i interno. Međutim, ispostavilo se da je to bio poslednji veliki spoljnopolitički nastup umiruće države. Unutrašnji problemi i rastući nacionalizam nadjačali su diplomatske napore.
Reakcija Pokreta nesvrstanih na jugoslovensku krizu: Nemoć i unutrašnje podele
Kako je jugoslovenska kriza eskalirala u otvorene sukobe 1991. godine, Pokret nesvrstanih našao se u nezavidnoj poziciji. Organizacija koja je bila utemeljena na principima nemiješanja u unutrašnje poslove i poštovanja suvereniteta, bila je suočena sa raspadom jedne od svojih osnivačkih članica.
Pokret je bio paralizovan iz nekoliko razloga:
- Princip nemiješanja: Strogo pridržavanje ovog načela značilo je da mnoge članice nisu bile sklone da se aktivno mešaju u ono što su smatrale unutrašnjim sukobom Jugoslavije.
- Nedostatak mehanizama za rešavanje sukoba: PNZ nikada nije razvio efikasne mehanizame za posredovanje ili intervenciju u sukobima između svojih članica.
- Promenjen geopolitički kontekst: Završetkom Hladnog rata, prvobitna svrha pokreta – održavanje neutralnosti između dva suprotstavljena bloka – postala je zastarela. Pokret se borio da definiše svoju novu ulogu u unipolarnom svetu, a jugoslovenska kriza samo je dodatno istakla njegovu marginalizaciju.
- Unutrašnje podele: Iako ne postoje detaljni zapisi o eksplicitnim stavovima svake članice, jasno je da nije postojao jedinstven stav. Neke zemlje su tradicionalno gajile bliske odnose sa Jugoslavijom i bile su naklonjene očuvanju njenog integriteta, dok su druge simpatisale sa pravom naroda na samoopredeljenje, što je bio još jedan od temeljnih principa pokreta.
Suspenzija Jugoslavije i kraj jedne ere
Na samitu u Džakarti 1992. godine, doneta je odluka da se suspenduje članstvo Jugoslavije (tada već Savezne Republike Jugoslavije, koju su činile Srbija i Crna Gora). Ova odluka je bila posledica rezolucija Ujedinjenih nacija i međunarodnog pritiska, ali i priznanje realnosti da država koja je osnovala pokret više ne postoji u svom pređašnjem obliku. Suspenzija je simbolično označila kraj uticajne uloge Jugoslavije na svetskoj sceni i istovremeno ogolila nemoć i krizu identiteta samog Pokreta nesvrstanih.
U godinama koje su usledile, države naslednice SFRJ imale su različite puteve u odnosu na Pokret nesvrstanih. Većina se okrenula evroatlantskim integracijama, dok je Srbija, kao pravna naslednica, zadržala status posmatrača, pokušavajući da održi veze sa tradicionalnim prijateljima iz perioda nesvrstanosti.
Krah Jugoslavije i pasivnost Pokreta nesvrstanih u tom procesu ostaju bolan podsetnik na to kako se međunarodne organizacije, stvorene u jednom geopolitičkom kontekstu, teško snalaze u novim realnostima. Za Jugoslaviju, pokret koji je bio simbol njene snage i nezavisnosti, na kraju nije mogao da učini ništa da spreči njeno samouništenje.
Za preuzimanje ovog teksta potrebno je navesti izvor te link prema ovoj straniici.
