Goranci, ili kako sami sebe često nazivaju Našinci, su južnoslovenska etnička grupa, prepoznatljiva po svom jedinstvenom jeziku, bogatoj kulturi i duboko ukorenjenim tradicijama. Nastanjeni u planinskoj regiji Gora, na tromeđi Kosova, Albanije i Severne Makedonije, vekovima su uspevali da očuvaju svoj identitet uprkos brojnim istorijskim i političkim promenama.
Narod i Jezik:
Goranci su slovenski muslimani, koji su islam primili u periodu osmanske vladavine, ali su zadržali i brojne elemente svojih ranijih, hrišćanskih verovanja i običaja. Njihov jezik, poznat kao “našenski” ili goranski, predstavlja prelazni torlački dijalekt sa značajnim uticajima srpskog i makedonskog jezika, kao i brojnim turcizmima i arabizmima. Zbog izolovanosti regije, jezik je sačuvao mnoge arhaične slovenske forme. Iako ga lingvisti svrstavaju u južnoslovensku grupu, sami Goranci ga smatraju svojim posebnim jezikom, ključnim za očuvanje njihovog identiteta.
Mesta Gde Žive:
Tradicionalno, Goranci naseljavaju oblast Gora. Na Kosovu, njihova sela se nalaze u opštini Dragaš, a najpoznatija su: Brod, Restelica, Vranište, Globočica, Kruševo, Mlike i Radeša. U Albaniji, goranske zajednice se nalaze u devet sela u oblasti Kukeš, uključujući Šištavec, Borje i Zapod. U Severnoj Makedoniji, Goranci žive u selima Urvič i Jelovjane u podnožju Šar planine. Značajna goranska dijaspora postoji širom Evrope, a posebno u zemljama bivše Jugoslavije, gde su tradicionalno poznati kao vrsni poslastičari i zanatlije.
Kultura i Tradicija: Spoj Starog i Novog
Kultura Goranaca je živopisan mozaik slovenskih, islamskih i autohtonih balkanskih elemenata. Njihova tradicija se ogleda u svakom aspektu života, od porodičnih običaja do godišnjih svetkovina.
Đurđevdan – Centralni Praznik:
Najznačajniji i najradosniji praznik za Gorance je Đurđevdan (na našenskom: Đuren), koji se slavi 6. maja. Iako je hrišćanskog porekla, ovaj praznik za Gorance simbolizuje dolazak proleća, buđenje prirode i novi početak. Tog dana, Goranci iz celog sveta se vraćaju u svoj zavičaj. Centralna proslava se održava na mestu zvanom Vlaška, u blizini sela Vranište. Običaji uključuju umivanje vodom sa cvećem, paljenje vatri, pripremanje bogate trpeze na kojoj je neizostavno jagnjeće pečenje, i naravno, tradicionalna muzika i ples. Đurđevdan je i prilika za mlade da se upoznaju, a neretko se tada ugovaraju i budući brakovi.
Goranska Svadba – Višednevna Svečanost:
Goranska svadba je jedan od najsloženijih i najupečatljivijih običaja. Tradicionalno traje tri dana i obiluje živopisnim ritualima. Svadba počinje okupljanjem u mladoženjinoj kući, a kulminira odlaskom po nevestu. Nevesta je obučena u spektakularnu, bogato ukrašenu tradicionalnu nošnju, a njeno lice je posebno oslikano složenim šarama belom, crvenom i zlatnom bojom, što je jedinstvena odlika goranske svadbe. Muzika zurli i tupana (bubnjeva) prati svatove tokom celog veselja. Jedan od ključnih momenata je izvođenje neveste i njeno simbolično opraštanje od porodice.
Narodna Nošnja – Umetnost na Platnu:
Goranska narodna nošnja predstavlja pravo remek-delo narodne radinosti. Izrađena od vune, pamuka i svile, odlikuje se bogatim vezom i raznovrsnim bojama. Ženska nošnja se posebno ističe. Nošnja za neudate devojke se razlikuje od one za udate žene. Najpoznatiji deo nošnje udate žene je terljik, vrsta crnog mantila ukrašenog zlatnim vezom. Preko glave se nosi marama, a lice neveste je, kao što je pomenuto, posebno ukrašeno za dan venčanja, što je čini jedinstvenom.
Muzika i Folklor:
Muzika je neizostavni deo goranskog života. Karakterišu je prodorni zvuci zurli (vrsta oboe) i ritmički udarci tupana (velikog bubnja). Pesme, koje se pevaju na našenskom jeziku, govore o ljubavi, junaštvu, pečalbi i životu u planini. Narodna kola, koja se igraju na svadbama i drugim proslavama, energična su i predstavljaju važan deo društvenog života.
Običaji Životnog Ciklusa:
Iako su specifični etnografski zapisi ređi, poznato je da se običaji vezani za rođenje i smrt oslanjaju na mešavinu islamskih propisa i starijih, narodnih verovanja. Rođenje deteta se proslavlja u krugu porodice, dok se kod sahrana poštuju islamski obredi, uz prisustvo određenih lokalnih tradicija koje se odnose na žalovanje i sećanje na preminule.
Goranci, kao mala ali ponosna zajednica, predstavljaju živi muzej tradicije na Balkanu. Njihova posvećenost očuvanju jezika, običaja i jedinstvene kulture, uprkos izazovima modernog doba i migracijama, svedoči o dubokoj povezanosti sa svojim korenima i planinom Gora koja ih je vekovima oblikovala.
Za preuzimanje ovog teksta potrebno je navesti izvor te postaviti url vezu prema ovoj lokaciji.
