Lužički Srbi su zapadnoslovenski narod koji živi u regionu Lužice u istočnoj Nemačkoj, blizu granica sa Poljskom i Češkom. Na latinskom pismu, njihovo ime se piše kao Lužički Srbi. Ponekad se koriste i nazivi Lužičani ili Vendi.
Oni govore dva blisko povezana zapadnoslovenska jezika:
- Gornjolužičkosrpski (Hornjoserbšćina)
- Donjolužičkosrpski (Dolnoserbšćina)
Oba ova jezika su priznata kao manjinski jezici u Nemačkoj. Do Drugog svetskog rata, Lužički Srbi su koristili i goticu i latinicu, ali danas se uglavnom koristi latinica. Sami sebe nazivaju Serbja (gornjolužičkosrpski) i Serby (donjolužičkosrpski), dok za Srbe sa Balkana koriste izraz Južni Serbja.
Lužički Srbi su potomci slovenskih plemena koja su se doselila na područje Lužice tokom Velike seobe naroda, između 4. i 6. veka. Prvi pisani pomen o njima datira iz 7. veka, kada se pominju pod imenima kao što su Surbi i Sorabi.
Srednji vek
Tokom srednjeg veka, Lužički Srbi su formirali nekoliko manjih kneževina i bili su često pod uticajem okolnih germanskih država. U 10. veku, njihove teritorije su uglavnom došle pod nemačku vlast. Ipak, uspeli su da sačuvaju svoju slovensku kulturu i jezike u značajnoj meri.
Novi vek
U 18. i 19. veku, dolazi do jačanja nacionalne svesti Lužičkih Srba, što dovodi do formiranja kulturnih i jezičkih organizacija, poput Maćice Serbske 1847. godine. Ovaj period karakteriše i razvoj lužičkosrpske književnosti i štampe.
20. vek
Tokom 20. veka, Lužički Srbi su se suočili sa značajnim izazovima, posebno tokom nacističkog perioda kada su bili izloženi represiji i pokušajima germanizacije. Nakon Drugog svetskog rata, u okviru Istočne Nemačke (DDR), dobili su određena kulturna prava i podršku za razvoj jezika i kulture. Nakon ujedinjenja Nemačke 1990. godine, ta prava su potvrđena, ali se i dalje suočavaju sa izazovima očuvanja svog identiteta u okruženju dominantne nemačke kulture.
Borba za očuvanje identiteta
Kroz istoriju, Lužički Srbi su vodili upornu borbu za očuvanje svog jezika, kulture i tradicije. Osnivali su brojna kulturna udruženja, škole i medije na lužičkosrpskom jeziku. Domowina (Savez Lužičkih Srba), osnovana 1912. godine, ima ključnu ulogu u zastupanju interesa lužičkosrpske zajednice. I danas postoje aktivni napori da se očuvaju i promovišu lužičkosrpski jezici i kultura, iako je broj govornika sve manji.
Lužički Srbi i Srbi na Balkanu dele daleko poreklo kao deo šire slovenske jezičke i kulturne grupe, ali su se istorijski razvijali odvojeno vekovima, što je dovelo do značajnih razlika.
Jezička srodnost
Oba naroda govore slovenske jezike, ali pripadaju različitim granama:
- Lužičkosrpski jezici (gornjolužičkosrpski i donjolužičkosrpski) spadaju u zapadnoslovensku grupu, blisko povezanu sa poljskim, češkim i slovačkim jezikom.
- Srpski jezik pripada južnoslovenskoj grupi, zajedno sa hrvatskim, bosanskim, crnogorskim, makedonskim i bugarskim.
Iako postoji određena sličnost u rečniku zbog zajedničkog slovenskog porekla, gramatičke strukture i veliki deo leksike su se vremenom značajno razlikovali. Razlike su se povećale usled različitih istorijskih, geografskih i kulturnih uticaja. Na primer, lužičkosrpski jezici su bili pod snažnim uticajem nemačkog, dok je srpski jezik primao uticaje iz vizantijskog, osmanskog i drugih balkanskih jezika.
Kulturna srodnost
Postoje neke osnovne sličnosti u tradicionalnim običajima i folkloru koje potiču iz zajedničkog slovenskog nasleđa, kao što su određeni mitološki elementi ili tradicionalne pesme i igre. Međutim, specifični istorijski razvoj i kontakti sa drugim kulturama doveli su do značajnih razlika u običajima, nošnji, muzici i drugim aspektima kulture.
Istorijska veza
Istorijski gledano, Lužički Srbi i Srbi na Balkanu su se razvijali na odvojenim teritorijama i nisu imali značajnije direktne političke ili kulturne veze tokom većeg dela svoje istorije. Seobe slovenskih plemena su ih odvele u različite pravce, a kasnije su bili deo različitih državnih i kulturnih sfera uticaja.
Zaključak
Uprkos zajedničkom slovenskom poreklu i imenu, Lužički Srbi i Srbi na Balkanu su danas dva odvojena naroda sa različitim jezicima, kulturama i istorijskim putevima. Sličnost u imenu je istorijska koincidencija koja potiče od imena starog slovenskog plemena Serbi. Ipak, svest o zajedničkom slovenskom nasleđu ponekad dovodi do simpatija i uzajamnog interesovanja između ova dva naroda.
Teško je reći koji su to “značajni Lužički Srbi nama poznati” u široj javnosti na Balkanu, s obzirom na relativno malu izloženost lužičkosrpske kulture i istorije u našem regionu. Međutim, unutar same lužičkosrpske zajednice i u krugovima slavista, postoji nekoliko istaknutih ličnosti čija su dela i doprinosi značajni. Moguće je da su neka od ovih imena poznata i nekim ljudima na Balkanu koji se interesuju za slovenske kulture.
Evo nekoliko značajnih Lužičkih Srba koji su ostavili traga u svojoj kulturi i istoriji:
-
Jan Arnošt Smoler (1816-1884): Lingvista i filolog, smatra se osnivačem slavistike u Lužici. Bio je ključna figura u lužičkosrpskom nacionalnom preporodu, osnivač časopisa “Serbske Nowiny” i “Łužičan”, kao i izdavačke kuće. Njegov rad na sakupljanju narodnih pesama i izradi rečnika bio je pionirski.
-
Jakub Bart-Ćišinski (1856-1909): Pesnik, pisac i katolički sveštenik. Smatra se jednim od najvažnijih pesnika u istoriji lužičkosrpske književnosti. Njegova dela su imala veliki uticaj na očuvanje i razvoj lužičkosrpskog jezika i nacionalne svesti.
-
Jurij Brězan (1916-2006): Jedan od najpoznatijih lužičkosrpskih pisaca u 20. veku, čija su dela prevođena na mnoge jezike. Pisao je romane, kratke priče i knjige za decu, često se baveći temama iz lužičkosrpske istorije i kulture.
-
Kito Šwjela (1836-1922): Učitelj, publicista i etnograf. Značajan je po svom radu na prikupljanju i objavljivanju donjolužičkih narodnih pesama i običaja.
-
Michał Nawka (1885-1968): Pisac, pesnik, prevodilac i učitelj. Bio je jedan od osnivača krovne organizacije Lužičkih Srba “Domowina”. Pisao je poeziju, prozu i drame, a bavio se i prevođenjem.
Verovatno je da ova imena nisu široko poznata na Balkanu, osim možda u specijalizovanim akademskim krugovima. Međutim, oni predstavljaju ključne figure za lužičkosrpski narod i njihovu borbu za očuvanje identiteta.
Izvorno Ai
Lužički Srbi kao i većina hrišćana Uskrs dočekuje sa mnoštvom ofarbanih jaja. Ali to je samo jedan od u nizu običaja, među kojima i onih pomalo neobičnih. Tradicija se neguje i prenosi na mlađe generacije.
Škole u Lužici (na nemačkom: Lausitz), pokrajini jugoistočno od Berlina, uoči Uskrsa više liče na radionice suvenira nego na obrazovne ustanove. Ovde, u delu Nemačke nastanjenom Lužičkim Srbima, farbanju jaja i drugim običajima posvećuje se dosta pažnje. Učenici poverene zadatke shvataju vrlo ozbiljno i potajno se nadaju da će upravo njihovo jaje biti najlepše lužičkosrpsko uskršnje jaje.
Guščjim perom i voskom
Do te titule se naravno ne dolazi farbanje jednostavnim industrijskim bojama i jeftinim nalepnicama sa motivima uskršnjeg zeca. Tih dana učionice u Lužici mirišu na parafin i dim sveća, a učenici se uglavnom mogu zateći kako guščjim perom pažljivo na tvrdo kuvana jaja vrućim voskom oslikavaju razne motive: cveće i biljne ornamente. U Kulturnom centru Lužičkih Srba u mestu Šlajfe može se upisati kurs oslikavanja jaja na tradicionalan način. Deca u osnovnim školama ne moraju da uče ovaj zanata, jer se tradicija uči od malih nogu u krugu porodice.
Lužički Srbi u drže do svojih običaja i tradicije, a nema izuzetka ni kada je Uskrs u pitanju. Na Veliki petak čitava porodica sedi za stolom i ukrašava jaja. Ona se nakon toga poklanjaju, uglavnom deci koja od svojih kumova dobijaju po tri jajeta, što simbolički označava Sveto Trojstvo. Ili, kako objašnjava šefica kulturnog centra, Birgit Maruš, za porodicu: otac, majka, dete. U uskršnje poklone za decu ubrajaju se i uskršnja pletenica, keks, odnosno neki slatkiš i nešto novca.
Vučiji zubi i uskršna voda
Iako su među najvažnijim običajima, uskršnja jaja nisu jedina uskršnja tradicija Lužičkih Srba. Zavisno od veroispovesti, ova najveća nemačka manjina neguje i različite običaje. Katolički Lužički Srbi u Gornjoj Lužici na Uskrs organizuju uskršnje jahanje. Jahači u svečanim odorama jašu kroz gradove i objavljuju radosnu vest – Isusovo vaskrsnuće. Ovaj običaj se kod protestantskih Lužičkih Srba u Donjoj Lužici u međuvremenu izgubio.
Protestanti radije pevanjem (bez konja) objavljuju dolazak Uskrsa. Kod mnogih običaja je međutim danas teško otkriti verski element. Na primer kod kotrljanja jaja, svojevrsne trke jaja koja se puštaju niz neko uzvišenje. Ili, pomalo nestalog, običaja prema kojem na Uskrs ujutro devojke moraju na potok po vodu, a da pri tome ne smeju izgovoriti ni reč, jer bi se time izgubilo posebno svojstvo “uskršnje vode”.
Mnoge uskršnja jaja izložena u kulturnom centru nose ornament “vučijeg zuba”. On naravno služi u teranju svakog zla. Da li mladi umetnici veruju u posebna svojstva svojih uskršnjih jaja, nije toliko važno. “Najvažnije je da se svi dobro zabavljamo”, kaže Birgit Maruš.
Autor: Vera Kern
Odg. urednik: Jakov Leon
Izvor DW
